AMASYALILARIN BULUŞTUĞU TEK NOKTA

Amasyada Sosyal Yaşantı

SOSYAL YAŞAM

1. TOPLUM HAYATI :

Toplum, şehir, kasaba ve köy olmak üzere üç kademeli bir yaşama ve yerleşme düzeni içindedir. Nüfus bu yaşama yerlerine sürekli olarak yerleşmiş durumdadır. Göçebe hayatı yoktur. İlkbahar ile beraber civar İl ve ilçelerden gelip geçen çingene kafileleri bir geziciye rastlamak mümkün değildir. Nüfufun ekserisi çiftçilik bağ ve bahçecilik ile uğraştığından bunlar, yazın bağ evlerine nakletmektedirler.

Geçim şartlarının çok zor olduğu senelerde harice gidenler büyük yekün teşkil etmiş ise de bu akın son senelerde tamamen durmuştur. Çeşitli sebeplerin tesiri ile nüfusun dışarı gitmesi neticesi nüfusu gittikçe azalan Amasya, bölgede şeker pancarı ziraatinin başlayıp gelişmesi ve Amasya ile Turhal Şeker Fabrikalarının ihtiyacı karşılar bir hale gelmeleri ile yeniden gelişme mecrasına girmiştir. Mahalli nüfus artmış, harice gidiş durmuştur.

Buna mukamil Amasya ve Merzifon'da şehirleşme hareketinin gelişmesi nedeniyle köylerden buralara göç başlamıştır. Bu geliş hızlı olmasa da şehirde halen bir gecekondu problemini tahrik etmemiş bulunsa da yine de mevcuttur.

Toplum hayatında görülen akışın bir diğeri de zenginlerin büyük şehirlere yerleşmeleridir. Geçimlerini topraktan sağlayamayanlar, emeği ile yaşamak zorunda olanlar, muvakkat zaman için civar illere ve yabancı ülkelere gitmektedirler.

Sosyal ve iktisadi sebepler neticesi toplum hayatında görülen bu oluşlara mukabil, Amasya'da aile hayatı eski gelenek ve göreneklerini muhafaza etmektedir.

Dün olduğu gibi bu günde, ailenin lideri babadır. Aile hayatının her yönünde babanın takdiri ve tensibi rol oynar. Ailenin dış ve iç iş ve hizmetleri kadın ile erkek arasında paylaşılmıştır. Kadın evin iç düzeni ile çocukların bakımını üzerine aldığı gibi, tarlada bağ ve bahçede erkeğin yanında ve yardımındadır.

Çocuklar ailenin yarınki teminatı, ana ile babanın en büyük mutluluk kaynağıdırlar. Ana baba bütün varlığını evlatlarının yetişmesi için ortaya koymaktan çekinmez, bilakis evlatlarının mürüvetini görme iştiyakı ile haz alırlar.

2. SOSYAL GELENEK VE GÖRENEKLER :

A. EVLENME VE DÜĞÜN :

Aile için evladını en iyi şartlar içinde bir an evvel evlendirmek, onun mürüvetini görmek en büyük arzusudur. Bu itibarla demir tavında dövülür, çubuk yaş iken denilerek evlenme çağının geçirilmemesine büyük özen gösterilir. Erkek te kız da çevrede erken evlenmekte, evlenmektedirler. Kimse kalık kalmak istememektedirler.

Evlenmede aileyi geçindirebilmek imkanı, askerliğini yapmış olmak, iyi bir aileye mensup olmak, nişanı bozulmamak olmak dikkat edilen hususlardandır. İçki ve kumara düşkün olmamak ta erkek te aranan meziyetlerin başında gelmektedir. İç güveysi olmak çevrede pek arzu edilmeyen hallerdendir.

Dünür gezmek, söz kesmek, nişan, nikah ve düğün birbirini takip eden ve evlenmeyi intac eden merasimlerdir. Nişan ve düğün devreleri arasında ki bayramlarda Bayramlık,İftarlık namı altında hediye göndermek erkek evine düşen vecibelerdendir. Şehirde başlık eski önemini kaybetmiştir.

Nikah düğünden evvel veya düğün içinde kıyılır. Medeni nikahtan sonra Dini nikahta ihmal edilmez, kıyılır.

Düğünün bir gece toplantısına inhisar ettirilmesi, bir gece balo yapılmakta ise de bu dar bir çevrede uygulanmaktadır. Dün olduğu gibi bu günde düğün taraflar varlıklarını göstermek ve evlatlarının mürüveti için masraftan kaçınmamaktadırlar.

Çeyiz yazma, hamam, kına yakma, gelin götürme, koltuğa girme, gerdek, el öpme evlenmenin, düğün merasiminin çeşitli bölümleridir. Nikah kıyılırken ve gerdeğe girerken erkeğin ayağına basmak gelin için önemlidir. Buna karşılık erkekte ayağına bastırmamaya gayret eder

B. Sünnet Düğünü

Bilhassa varlıklı ailelerin ihmal etmedikleri bir husustur. Varlıksız aileler yakınlarını çağırarak onlar huzurunda çocuğu sünnet ettirir ve gelenlere bir şerbet ikram ederler. Onlar da çocuğa münasip hediyeler verirler.

Varlıklı aileler ise, sünnet düğünü eşi dostu ağırlama ve varlığını gösterme, çocuğu hoşnut etme vesilesidir. Sünnetten önce çocuk arkadaşları ile hamama gönderilir.Arkadaşları ile birlikte atlar üzerinde veya kiralanan arabalarla dolaşırlar,kafileye ud, keman, davul, zurna ekipleride refakat eder. Sünnetten sonra akraba ve tanıdıklara mükellef yemek ziyafetleri verilir. Ana baba sünnet olan çocuklarına birer sünnet hediyesi verirler. Hediye olarak tarla, bağ, bahçe bağışlama dahi girer. Yemek ziyafetinde bulunanlar da sünnet edilen çocuğu ziyaret ederler ve hediyeler verirler. Ziyaretçilere tarçınlı, karnfilli şerbet ikram edilir.

C. İftar Yemeği:

Ramazan günleri aileler varlık durumlarına göre, akrabalarını, ahbaplarını, komşularını, fakir kimselerin münasip gruplar halinde iftar yemeğine davet ederler. Zeytin, peynir, reçel ile başlayan iftar yemeği, çorba, sebze yemeği, etli pilav, börek ile devam eder ve tatlıda nihayet bulur,

D. Ev Hediyesi:

Yeni ev yaptırıldığında veya satın alındığında, tanıdık ve akrabalar onu görmeye gelirler. Gelenlere ev gezdirilir. Onlar da münasip gördükleri bir ev eşyasını ev sahibine hediye ederler. Böylece evin donanıp döşenmesine yardım ederler.

E. Başak Kaldırma:

Ekin biçilmeye başlandığında, yoldan gelip geçenlerin önüne bir demet başakla çıkan çocuklar,yolcudan bahşişlerini ve bereketli olsun temennilerini alırlar.

F. Lohusa Ziyareti:

Doğumdan yedi gün geçtikten sonra dost ve komşular lohusayı ziyaret ederler, bebek için getirdikleri hediyeleri takdim ederler, kendilerine lohusa şerbeti ikram edilir.

3. Eski kıyafetler:

Mahalli kıyafetlerden bazıları aşağıda izah edilmiştir.

A. Çepken :

Önü düğmesiz, yelek boyu bele kadar, etrafı sırma ve ortası kasnak işi ipek ile süslü, altına gömlek giyilen, siyah fes ve mor renkte olan bir giyim çeşididir. Önceleri günlük kıyafet olarak giyilirken sonradan düğünlerde ve özel günlerde giyilen bir kıyafet şeklini almıştır.

B. Şalvar :

İpekli canfes denilen bir çeşit kumaştan yapılan boğma,paçasız, paça kısmı dar ve uçkurlu bir kıyafet şeklidir.

C. Üç Etek :

Üç parçadan ibaret olan bir kıyafettir. Parçalardan birisi sağda birisi solda, birisi arkada olmak üzere boydan boya uzanır. Sağ ve sol tarafta yer alan parçaların ucu bele sokulur. Üç eteğin her yeri simden (gümüş tel) işlenir, veya telli denilen kumaştan yapılır. Üç etek içten astarlıdır.

D. Kuşak :

Hicazdan gelen ve ebani denilen dört köşe bir kumaştır. Üzeri ipek işlemelidir ve krem rengindedir, etrafı püsküllüdür. Bele arkadan bağlanır.

E. Çorap ve Ayakkabı :

Çoraplar muhtelif renkte, yün ipinden örmedir. Lapçın ve kaloş denilen kundura ile giyilir. Lapçin özel olarak yapılan bir mes'tir. Kaloş mese uyacak şekilde yapılan terliksi bir ayakkabıdır.

F. Boy Elbisesi ( Bindallı )

Kadife veya atlas üzerine, gümüş telle işlenir bütün bir kıyafettir.Belden yukarısı dar, alt kısmı çok geniş olur. Arka taraftan ufak düğmelerle tutturulur. Bazen, nadir olarak önü açık,fistolu ipek veya ipekten işlemeli olarak yapılır.

Boy elbisesi belden gümüş kemerle bağlanır. Kemer iki türlüdür. Biri telkari denilen gümüş tellerden yapılanıdır. Diğeri ise renkli kadife üzerine özel olarak paftalar geçirilmek suretiyle yapılmış olanıdır.

G. Yaşlı Kadın Kıyafeti :

Boy entarisi, papuç, çorap, bandik,ve tumman denilen kilottur. Tumman alt Kısmından düğmelidir. Sırtlarına hırka, başlarına yemeni, tülbent, peçe ve çarşaf veya boy çarşafı örterler.

Çarşaf beyaz üzerine siyah kareli, pamuklu bezden yapılır. Hali vakti yerinde olanlar, türlü renkte ve ipekliden yapılmış çarşaf giyerler.

H. Tepelik :

Altı pamukla doldurulmuş şerit üzerine ( helezon şeklinde ) küçük altın veya gümüş paralar dizilerek hazırlanan bir kıyafettir. Üç tane bağı bulunur. Bağlar, altın veya gümüş dizilmiş olarak hazırlanır. Tepelik arkadan bağlanır, üzerine renkli ince krep, krep üzerine de oyalı süslü yemeni örtülür.

İ. Sülenme :

Altın,inci, küpe ve kolluklar ile yapılır. Altın çeyrek veya yarım altın veyahutta elmastandır. Kolluklar, ekseriya gümüş, nadiren altındandır.

K. Cübbe :

Din adamları tarafından giyilir. Dizden aşağıya kadar uzanır, ekseriya siyah kumaştan yapılır. Cübbenin altına şalvar, yün çorap, düz köseleden ayakkabı giyilir.